Czym jest zdrowie psychiczne?

Niektóre zachowania, postawy życiowe oraz podejście do stresu i emocji wpływają na nasze zdrowie psychiczne.
Ale co to właściwie znaczy być zdrowym psychicznie?

 

Zdrowie psychiczne jest nieustannym procesem
przystosowywania się za wszelką cenę do rzeczywistości.
Morgan Scott Peck
amerykański psychiatra

Zdrowie psychiczne jest tematem, którym interesuje się psychologia zdrowia – jeden z prężniej rozwijających się nurtów psychologii. Dzięki niej dowiadujemy się o tym, w jaki sposób czynniki psychologiczne wpływają na różne aspekty zdrowia człowieka: tego, że pozostaje zdrowy lub zaczyna chorować, a także tego, że wychodzi z choroby.

Trzeba w tym miejscu koniecznie postawić pytanie, jak zdefiniować zdrowie w ogóle (także zdrowie psychiczne)? Dawniej, ale także dziś w potocznym myśleniu postrzega się zdrowie, jako brak choroby. Jednak taka definicja jest niewystarczająca, choćby z tego powodu, że większość zaburzeń psychicznych (zresztą podobnie rzecz się ma do innych działów medycyny) nie jest w sensie dosłownym chorobami (2). Wiążą się raczej z błędnym funkcjonowaniem procesów poznawczych i emocjonalnych, niż występowaniem prawdziwych czynników chorobowych (1). Podczas badania ludzi, mających zaburzenia psychiczne, w większości przypadków można stwierdzić, że ciało jest zdrowe, a jednak człowiek doznaje ogromnego cierpienia.

Zdrowie psychiczne: model biopsychospołeczny

W latach 40 XX w. WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) podała definicję zdrowia, zawierającą się w modelu biopsychospołecznym. Model ten zakłada, że człowiek jest czymś więcej niż ciałem oraz znajdującymi się w nim mózgiem, sercem i innymi narządami (3). Zdrowie rozumiane jest tu, jako pełny dobrostan fizyczny, psychiczny
i społeczny, a nie tylko brak choroby. Do tej definicji dziś jest również wiele zastrzeżeń, z których największe wydaje się takie, że taki stan jest niemożliwy do osiągnięcia (2). 

Obecnie proponuje się w zamian rozumienie zdrowia nie jako „pełny dobrostan”, ale jako „proces” dążenia do odzyskania równowagi,
w obliczu kryzysów fizycznych, społecznych
i psychicznych. Choroba staje się wtedy niewydolnością procesu, co w kontekście funkcjonowania psychicznego opisuje między innymi model elastyczności psychologicznej, będący jedną z podstawowych tez Terapii Akceptacji i Zaangażowania. Z taką niewydolnością procesów radzenia sobie mamy do czynienia w wielu zaburzeniach psychicznych, począwszy od tzw. zaburzeń nerwicowych, poprzez depresyjne, i wiele innych, a kończąc na zaburzeniach osobowościowych.

Jak to działa?

Wszystkie składowe modelu biopsychospołecznego wpływają nasiebie nawzajem:
-niezadowalające funkcjonowanie ciała wpływa na samopoczucie psychiczne
i społeczne, czego przykładem może być otyłość, która często wiąże się
z niższą samooceną i trudnościami w relacjach z innymi;
-funkcjonowaniem psychiczne – depresja zabiera ciału energię, a ludzie nią dotknięci mają tendencję do izolowania się od społeczeństwa;
-funkcjonowanie społeczne – badania pokazują, że utrata bliskiej osoby (rozwód lub śmierć) na długi czas może obniżyć funkcjonowanie układu odpornościowego (2) i przynosi wiele cierpienia  psychicznego (samotność, lęk, smutek).

Podobne przykłady można mnożyć bez końca. Dzięki badaniom naukowym z psychologii zdrowia takie powiedzenie jak “w zdrowym ciele, zdrowy duch” nabiera głębszego sensu, ale także zauważamy odwrotną zależność: poziom zdrowia psychicznego i relacji społecznych (stan ducha) wpływa na funkcjonowanie ciała.

Wracając do psychologii zdrowia, zajmuje się ona tymi czynnikami, które mają wpływ na zdrowie psychiczne człowieka (2). Dziś ma ona dwa główne nurty:
-psychologia medyczna – zajmuje się badaniem wpływu psychologicznych aspektów na funkcjonowanie człowieka w chorobie (np. czynniki wpływające na powstawanie choroby, reakcji i postawy wobec choroby);
-zdrowie behawioralne – bada psychologiczne aspektami zdrowia (np. zdrowy styl życia, zdrowe relacje, odporność psychiczna, itd.).

Zdrowie psychiczne: główne obszary badane przez psychologię zdrowia.

Psychologia zdrowia bada wpływ naszego zachowania na zdrowie psychiczne w takich sferach, jak:
– sposoby radzenia sobie ze stresem
– wpływ używek na zdrowie, (np: Bezpieczne picie alkoholu- kliknij tutaj)
– zdrowy styl życia
– zaspokajaniem potrzeb
– relaks
– inteligencja emocjonalna
– sen
– zdrowe relacje z innymi
– higiena psychiczna
– wysoka samoocena i poczucie sprawczości,
i wiele innych.

Czy mamy wpływ na swoje zdrowie psychiczne?

Jak to się dzieje, że jeden człowiek w obliczu trudności takich, jak problemy zawodowe, stawia im czoło podczas, gdy drugi unika, zaczyna szukać rozładowania napięcia w alkoholu, czy w agresji. Tylko w pewnym stopniu nasze zasoby radzenia sobie z trudnosciami są uwarunkowane genetycznie, na przykład poprzez wpływ temperamentu. Żaden człowiek nie rodzi się jednak z gotowymi sposobami radzenia sobie w kryzysie, jedynie z pewnymi predyspozycjami. Uczymy się ich przez życie najpierw od rodziców, później od rówieśników, a na część strategii radzenia sobie „wpadamy przypadkiem sami”. Te sposoby, powtarzane wielokrotnie, stają się nawykami. To wszystko, oprócz cech wrodzonych, składa się później na wspomniane wyżej procesy radzenia z trudnościami życiowymi, czyli zdrowie psychiczne. Wygląda to podobnie przy okazji zdrowia fizycznego – kazdy z nas ma jakiś bazowy poziom radzenia sobie (np, siła układu odpornościowego), na który w bardzo dużym stopniu można wpłynąć poprzez styl życia, sport, używki, dbanie o siebie, itp.

Przykładem tego, czego uczymy się od innych w kontekście zdrowia psychicznego jest radzenie sobie z emocjami – zwykle naśladujemy ważne osoby w naszym życiu, na przykład rodziców. Nierzadko jest tak, że osoby, które miały w rodzinie kogoś, kto się zamartwiał, nadużywał alkoholu, stawał się drażliwy, itp., dziś same automatycznie postępują podobnie.

Zdrowie psychiczne: wnioski

Nasze zasoby do wychodzenia z kryzysów życiowych, nie są cechą stałą. Na swój „bazowy” poziom mozliwoęci radzenia sobie z trudnościami mamy ogromny wpływ. Tak jak w przypadku dbania o ciało poprzez sport, zdrowe odżywianie, rozsądne stosowanie używek, zdrowy sen, itp. o swoje zdrowie psychiczne możemy dbać poprzez zdrowy styl życia, dbanie o satysfakcjonujące relacje, życie zgodne z naszymi wartościami, uważność, itp. Zmiana taka wymaga wysiłku, konsekwencji, zaangażowania i cierpliwości, ale jest możliwa i może w znacznym stopniu podnieść jakość życia.  W tej zakładce „zdrowie psychiczne” (kliknij tutaj) będę po kolei opisywał konkretne aspekty naszego funkcjonowania psychicznego, na które mamy wpływ.

Zdrowie psychiczne: jak o nie zadbać?

Chcąc zadbać o swoje zdrowie psychiczne, warto zacząć od spraw najwazniejszych, czyli tych nawyków i reakcji, które od dawna uważamy u siebie za destrukcyjne. Każdy z nas ma co najmniej kilka nawyków, z którymi chciałby sie rozstać (używki, siedzenie do późnej nocy, prokrastynacja, itd.), albo ma świadomość, że o kilka rzeczy powinien zadbać (zdrowy sen, bliskie relacje, hobby, sport). Na początek najlepiej wybrać choć jedną z tych rzeczy i podjąć próbę od teraz. A jesli jakaś zmiana, pomimo naszych prób okazuje się niemozliwa do wprowadzenia, warto wtedy rozważyć skorzystanie z pomocy specjalisty.

Jeśli chciałbyś/chciałabyś skomentować artykułeszto zrobić na mojej stronie facebookowej STREFA INTROSPEKCJI (kliknij tutaj)

ŹRÓDŁA:

1) Hayes, S. C., Strosahl, K. D., Wilson, Terapia akceptacji i zaangażowania. Proces i praktyka uważnej zmiany., Wyd. WUJ, Kraków, 2013,
2) Heszen-Niejodek, I., Psychologia zdrowia, w. red. Strelau, J., Psychologia. Podręcznik akademicki. tom 3, Wydawnictwo GWP, Gdańsk, 2000, str. 456-463,
3) Seitz, F., Medycyna behawioralna podana w sposób śmiesznie prosty. Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa, 2000,

Drukuj / PDF