Czym jest stres? Definicja, fazy stresu, dobry i zły stres. Jak rozpoznać, kiedy nadmiernie się stresujemy i w jaki sposób zwiększamy nasze napięcie?
- „Najlepszą bronią przeciwko stresowi jest umiejętność wyboru jednej myśli ponad inną.”
William James
- amerykański psycholog i filozof
- We współczesnym społeczeństwie, kiedy ktoś nas zapyta, czym jest stres, przychodzą nam do głowy najczęściej dwa skojarzenia:
– stres jest cechą sytuacji, czyli jest to jakieś zdarzenie lub zjawisko, które na nas oddziaływuje (“ostatnio mam wiele stresów”) - – stres jest reakcją napięcia, które postrzegamy jako nieprzyjemne lub niebezpieczne (“mam stres”, “stresuję się”).
Dziś zjawisko stresu rozumie się poprzez relację pomiędzy trudnością sytuacji, a naszymi możliwościami poradzenia sobie z trudnościami, czyli naszymi zasobami. Upraszczając, stres jest wynikiem zarówno tego, jak bardzo obiektywnie stresująca jest sytuacja, której doświadczamy, ale także naszej oceny trudności tej sytuacji. Taka definicja wydaje się bardzo sensowna, gdyż taka sama sytuacja w różnych osobach wywołuje różne reakcje – to, co dla jednej osoby jest stresujące, dla innej jest normalną częścią życia. Przykładem mogą być tu wystąpienia publiczne: jednych paraliżują, a inni czują się podczas takich wystąpień jak ryba w wodzie.
Czym jest stres: fazy stresu
Hans Selye, który wymyślił termin stres, obserwując to zjawisko, wyróżnił trzy fazy przebiegu reakcji stresowej (2):
1- faza alarmowa – siły obronne zostają zmobilizowane, organizm ulega pobudzeniu.
2 -stadium odporności – organizm jest w pełnym, optymalnym przystosowaniu do stresującego bodźca. Jeśli poradzimy sobie z trudnością, stres ustępuje i wszystko wraca do normy.
3 -stadium wyczerpania – występuje tylko wtedy, gdy stres trwa dostatecznie długo. Organizm zaczyna wyczerpywać swoje zdolności do reakcji.
Czym jest stres: dobry i zły stres
Stres można podzielić na dwie kategorie. Podział ten zaproponował również Seyle (w internecie natknąłem się na trzecią kategorię, o której nie czytałem w literaturze psychologicznej, lecz nie znam się na jej autora. Mimo niesprawdzonego źródła, ją tu opiszę.)
-dystres – czyli to, co kojarzy nam się ze stresem, czyli reakcja organizmu na utrudnienie lub zagrożenie. Ten rodzaj stresu wiąże się z dyskomfortem.
-eustres – stres przyjemny i mobilizujący do działania. To takie pobudzenie, które bardzo chętnie przeżywamy. Na przykład skok na spadochronie dla niektórych jest super przygodą. Wydaje się, że przed i na randką czujemy przyjemne podekscytowanie (chyba, że potencjalny partner(ka) nie są nami zainteresowani – wtedy jednak doznajemy dystresu).
-neustres – to trzecia, wspomniana wcześniej kategoria, czyli bodziec neutralny. Ale neutralny bodziec jest obojętny i nie wywołuje pobudzenia, więc w moim odczuciu kłóci się to z definicją stresu. Neustres oznacza po prostu brak stresu.
Ważne jest zrozumienie, że pobudzenie wynikające ze stresu nie jest zjawiskiem negatywnym, o ile nasza ocena danej sytuacji jest uzasadniona. Reakcja ta ma na celu poprawę naszych możliwości radzenia sobie w tej konkretnej sytuacji. Sposób radzenia sobie ze stresem jest ważnym aspektem zdrowia psychicznego. Wielu badaczy twierdzi, że stres umożliwia nam rozwój, jeśli poradzimy sobie z sytuacją w sposób konstruktywny. Podobnie jak organizm uodparnia się na wirusa produkując przeciwciała tak my możemy uodpornić się na stresującą sytuację (np: jeśli będę często, mimo stresu, występował publicznie, prawdopodobie poziom stresu z czasem będzie coraz mniejszy).
Czym jest stres: gdy stresor jest zbyt duży
Kiedy stres staje jest zjawiskiem negatywnym i przynosi negatywne skutki? Jeśli chodzi o obiektywne cechy sytuacji:
-Gdy stres jest zjawiskiem długotrwałym doprowadzającym do fazy wyczerpania. Skutkiem długotrwałego stresu może być obniżenie odporności organizmu, trudności z koncentracją, tendencja do wrażliwości lub nawet wybuchów złości, lęki, depresja, problemy ze snem, ale także somatycznego (np. zaburzenia trawienia) i wiele innych. Długotrwałość stresu może wynikać z losowych sytuacji (np: choroba bliskiej osoby, którą trudno wyleczyć), nieskuteczności naszych strategii radzenia sobie (martwienie się, unikanie), braku zasobów, żeby sobie poradzić w danej sytuacji (np. mamy słabo prosperującą restaurację, bo w okolicy pojawiła się o wiele silniejsza konkurencja znana z reklam)
- -Gdy stres jest bardzo silny i nic nie można zrobić, aby poprawić sytuację. Przykładem może być trwała strata, np. śmierć bliskiej osoby, rozstanie, doznanie przemocy.
W takich sytuacja pozostaje nam zaakceptowanie tego zdarzenia i przeżycie emocji z nim związanych, np, przeżycie żałoby. Nie oznacza to, ze nie mozna poradzić sobie z takim stresem, jednak radzeniem sobie będzie zaakceptowanie, a nie poprawa sytuacji. Czasem najlepszą decyzją staje się rezygnacja z walki, którą prowadzimy.
Czym jest stres: błędna interpretacja stresującego wydarzenia.
Czasami jednak wysoki poziom stresu jest wynikiem między innymi błędnej interpretacji lub decyzji:
–Kiedy wyolbrzymiamy zagrożenie – (nadmierna nieśmiałość, nieuzasadniony lęk przed opuszczeniem, załamywanie się porażkami lub lęk przed lataniem samolotem) lub kiedy stres jest wyłącznie wytworem wyobraźni, czyli interpretujemy normalne sytuacje jako zagrożenie, (interpretowanie uśmiechu jako przejaw zdrady w przypadku nieuzasadnionej zazdrości, nadmierne interpretowanie różnych objawów jako raka w przypadku lęku hipochondrycznego, itp). Do tego typu sytuacji pasuje na przykład powiedzenie „Strach ma wielkie oczy”. W takich sytuacjach potencjalnie realne zagrożenie, co do którego nie ma przesłanek w obecnej chwili staje się obsesją i zatruwa nam życie.
- -Kiedy uważamy, że nieprzyjemne doznania, wynikające ze stresu są zjawiskiem negatywnym i zaczynamy usuwać cierpienie. Tu można podawać wiele przykładów: niektórzy ludzie mają tendencję do krytykowania się za emocje (np. “Jeśli się boję, jestem tchórzem”, “jeśli czuję irytację, jestem złą matką”), za wszelką cenę starają się pozbyć nieprzyjemnych uczuć i napięcia (na przykład zbyt często odstresowując się alkoholem lub odkładając wszystko na ostatnią chwilę), albo z obawy przed karą/odrzuceniem godzą się na coś, czego nie chcemy lub co jest wbrew naszym wartościom (“jeśli nie napiję się alkoholu, powiedzą, że jestem drętwy”, “Jeśli odmówię, zwolni mnie z pracy”). To prowadzi zwykle do większego cierpienia na dłuższą metę z powodu konsekwencji naszego sposobu radzenia sobie, wyrzutów sumienia, itp.
W takich sytuacjach należy pamiętać, że dyskomfort nie jest największym problemem, ale to, w jaki sposób reagujemy na nasze napięcie. Już samo zobaczenie błędnej interpretacji, albo mechanizmu usuwania uczuć może pomóc zdystansować się do stresu i wybrać inne, zgodne z naszymi celami i wartościami zachowanie. W innych sytuacjach, kiedy mamy poczucie, że kręcimy się w kółko, warto rozważyć decyzję o szukaniu profesjonalnej pomocy.
Poniżej znajdziesz link do anglojęzycznej strony z testem na temat poziomu twojego stresu:
https://psychcentral.com/quizzes/stress-test.htm
Nie jest to standaryzowany test psychologiczny, więc wyniki należy traktować z przymróżeniem oka, ale to ciekawe narzędzie.
Źródła
1 – Heszen, I., (2013), Psychologia stresu., Wydawnictwo PWN, Warszawa
2 – Selye, H., (1960), Stres życia, Warszawa, PZWL
Drukuj / PDF
